Ταξίδι μιας Μεγάλης Μέρας μέσα στη Νύχτα
Ευγένιος Ο' Νηλ
Ο Πέρης Μιχαηλίδης μιλάει στο in.gr για το αριστούργημα του Ο’ Νηλ «Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα»
Συνέντευξη στη Νατάσα Μαστοράκου
Ο Πέρης Μιχαηλίδης μας μίλησε για τις απαιτήσεις του ρόλου του, τη σπουδαιότητα του έργου αλλά και τον χώρο του θέατρου που πρέπει να παραμείνει ζωντανός αν και «χτυπήθηκε» από την πανδημία.
Ο Πέρης Μιχαηλίδης έχει αναλάβει φέτος το καλοκαίρι ένα εξαιρετικό δύσκολο έργο. Καλείται να υποδυθεί στη σκηνή των Τζέιμς Τάϋρον για τις ανάγκες του ιδιαίτερα απαιτητικού έργου «Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα» του Ευγένιου Ο’ Νηλ.
Στην παράσταση, που ανεβάζει το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος σε σκηνοθεσία Θανάση Σαράντου, ο Πέρης Μιχαηλίδης με την Βέρα Κρούσκα στο πλευρό του αφηγείται μια αληθινή ιστορία, μια οικογενειακή τραγωδία, την οποία ο Ο’ Νηλ έγραφε για χρόνια και βασανίστηκε μέχρι να την ολοκληρώσει.
Ο Πέρης Μιχαηλίδης μας μίλησε για τις απαιτήσεις του ρόλου του, τη σπουδαιότητα του έργου αλλά και τον χώρο του θέατρου που πρέπει να παραμείνει ζωντανός αν και «χτυπήθηκε» από την πανδημία.
Συμμετέχετε φέτος σε ένα έργο που έχει σημαδέψει την παγκόσμια λογοτεχνία, μιλήστε μας για αυτό.
Το αριστουργηματικό έργο αυτό του Ο’ Νηλ είναι απολύτως αυτοβιογραφικό και διαδραματίζεται μια μέρα του Αυγούστου του 1912 στο εξοχικό της οικογένειας Τζέιμς και Μαίρης Τάϋρον μαζί με τους δυο γιους τους Τζέιμυ και Έντμοντ.
Η χρονολογία του 1912 είναι σημαδιακή για το συγγραφέα γιατί μετά από διάφορες περιπλανήσεις στην Αργεντινή και τη νότιο Αφρική αρχικά κάνει απόπειρα αυτοκτονίας και μετά ασθενεί από φυματίωση και νοσηλεύεται σε σανατόριο όπως ο Εντμοντ ο μικρός γιος της οικογένειας Τάύρον στο ‘’Ταξίδι’’. Εκεί ο συγγραφέας αποφασίζει γράψει θεατρικά έργα. Στη διαδρομή μέχρι το 1942 που ολοκληρώνει το έργο ο Ο’Νηλ σμιλεύει στο ‘’Ταξίδι’’ τους χαρακτήρες του έργου, δηλαδή του δύστροπου, αυταρχικού και εξαιρετικά τσιγκούνη Ιρλανδού πατέρα του που περιόδευε ως ηθοποιός με διάφορους θιάσους, της μητέρας του που τον ακολουθούσε στις περιοδείες και εθίστηκε στη μορφίνη μετά από ένα δύσκολο τοκετό και του αλκοολικού μεγαλύτερου αδελφού του.
Ο συγγραφέας τοποθετεί στη σκηνή την οικογένειά του και την παρατηρεί συστηματικά – ψυχαναλυτικά μέσα στα χρόνια μέχρι το 1942 που το ‘’Ταξίδι’’ παίρνει τελική μορφή και σφραγίζεται με την επιθυμία του να παρουσιαστεί στη σκηνή μετά το θάνατό του. Στο έργο περιγράφονται με ρεαλισμό οι συγκρούσεις των προσώπων, οι ματαιωμένες ελπίδες, οι ενοχές κι όλες αυτές οι καταστάσεις που ενέπνευσαν αργότερα τους Τενεσυ Ουίλιμας, Μάμετ, Άρθουρ Μύλλερ, Σαμ Σέπαρντ, Έντουαρντ ΄Άλμπυ χαρακτηρίζοντας τον Ο’ Νηλ πατέρα κι αναμορφωτή του αμερικανικού θεάτρου.
Μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο συγγραφέας κατάφερε να ολοκληρώσει το κείμενο μέσα από μια ιδιαίτερα επώδυνη διαδικασία. Αυτό συμβαίνει και με την δίκη σας προσέγγιση στον ρόλο;
Ο συγγραφέας γεννήθηκε σε ένα ξενοδοχείο του Χόλυγουντ και πέθανε στο ξενοδοχείο Sheraton της Βοστώνης, σύχναζε ωστόσο στις διάφορες περιπλανήσεις του και σε άλλα φτηνά πανδοχεία -σαν το ‘’Jimmy the priest’’, ανάμεσα σε απόκληρους κι άφθονο ουίσκυ. Το βάσανο αυτού του ψυχαναλυτικού κειμένου σε ‘’αρπάζει’’ αμέσως ως απλό αναγνώστη πόσο μάλλον όταν καλείσαι να το ερμηνεύσεις σκηνικά οπότε υφίστασαι όλες τις παρενέργειες που δημιουργεί ο ρόλος όπως σταθερή και εμμονική εξάρτηση στις φράσεις που χρησιμοποιεί, αλλόκοτες συμπεριφορές ξένες με το χαρακτήρα σου αλλά ταιριαστές στο ρόλο και διάφορα άλλα που αντιλαμβάνεσαι ότι σε έχει ‘’επισκεφθεί’’ ο ρόλος και χάνεις τον ύπνο σου στην διάρκεια των προβών. Αυτό όμως είναι το επάγγελμα του ηθοποιού
Μιλήστε μας για τον ήρωα που ενσαρκώνετε.
Ο ηθοποιός που καλείται να παίξει το ρόλο – βουνό του Τζέιμς Τάϋρον δηλαδή τον πατέρα του συγγραφέα θα πρέπει να έχει την πραγματική ηλικία του ήρωα αλλά κι ένα πλήθος συγκινησιακές μνήμες για να διεισδύσει σε βάθος στο ρόλο να εγκολπωθεί τις εμμονές, τις ενοχές, τις ματαιώσεις αλλά και την εξωστρεφή θεατρινίστικη συμπεριφορά ενός ηθοποιού που θα ήθελε να γίνει ένας μεγάλος Σαιξπηρικός ερμηνευτής και κατέληξε να περιφέρει την μανιέρα του παίζοντας -κάτω από το φόβο της οικονομικής ανέχειας -τον Κόμη Μοντεχρήστο.
Κύριο χαρακτηριστικό του ρόλου είναι η καταγωγή του ήρωα που είναι Ιρλανδός κι αισθάνεται ξένος στην Αμερική, φοβάται τη φτώχεια κι αν προσθέσουμε το ένα τάνκερ ουίσκυ που πίνει, το μίγμα αυτό είναι εξαιρετικά εκρηκτικό με διαρκείς συναισθηματικές μεταπτώσεις, αλλά και εκδηλώσεις λατρείας στη Μαίρη Τάϋρον . Προσπάθησα με την καθοδήγηση του σκηνοθέτη να προσεγγίσω αυτόν το χαρακτήρα κατανοώντας τις αναφορές του συγγραφέα στο Στρινμπερκ και στο Ντοστογιέφσκι, έχοντας αυτό το ασίγαστο εσωτερικό παραμιλητό των ηρώων του ‘’Υπογείου’’ και της ‘’Σονάτας των φαντασμάτων’’ .
Ποσό δύσκολο είναι το ανέβασμα μιας τραγωδίας δωματίου και μάλιστα όταν αυτή εξελίσσεται σε 16 μόνο ώρες;
Ναι αυτή είναι και η μαγεία σε αυτό το είδος του ρεαλιστικού θεάτρου μέσα στην διάρκεια της παράστασης να μεταφέρεις σε κάθε πράξη την εξέλιξη της δράσης κι είναι αυτό που λέγαν οι παλιοί ‘’να διηγηθείς αληθινά μια ιστορία..’’. Σε αυτό το δύσκολο εγχείρημα κι αυτό είναι το σημαντικό στην τέχνη του θεάτρου ότι δεν προσπαθείς μόνος αλλά έχεις συνεργάτες είμαι με ένα θίασο εκλεκτών ηθοποιών τη Βέρα Κρούσκα, το Θανάση Σαράντο -που έχει και τη σκηνοθετική ευθύνη της παράστασης έχοντας στόχο να είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στο συγγραφέα -το Χρήστο Διαμαντούδη, τη Σταυριάννα Παπαδάκη και με τη συνεργασία των τεχνικών είναι μια δυναμική παράσταση του ΚΘΒΕ, ενός θεάτρου που αγαπώ ιδιαίτερα.
Η προσκόλληση του συγγραφέα στο οικογενειακό παρελθόν είναι ο μόνος τρόπος για να υπάρξει στο μέλλον;
Το έργο γράφτηκε το ’42 κι είναι η προσωπική του διαθήκη που ζήτησε να ανοίξει μετά το θάνατό του. Όσο ζούσε πιστεύω ότι κάποιες σελίδες θα ήταν το εγκόλπιό του ραμμένο μέσα στη φόδρα σε κάποιο σακάκι που αγαπούσε πολύ. Ο Ο’ Νηλ ακολουθεί τους Φρόύντ και Γιούνγκ κρατά μέσα στα χρόνια σημειώσεις από την δική του μυθιστορηματική ζωή αλλά και της οικογένειάς του κι αυτή η εμμονική προσήλωση στο παρελθόν τροφοδότησε στο μέλλον το παγκόσμιο θέατρο με πολλά αριστουργήματα. Είναι η εποχή που οι συγγραφείς κατέθεταν αιμάτινες προσωπικές εμπειρίες στα έργα τους κι όχι υλικό έμπνευσης σε κάποιο γραφείο με ζεστό καφέ δίπλα.
Μπορεί ένα τέτοιο κείμενο να είναι σήμερα επίκαιρο;
Ο Ο’Νηλ ως άλλος ψυχαναλυτής – κάτι που έκανε κι ο Άντον Τσέχωφ στα έργα του- τοποθετεί απέναντί μας τα μέλη μιας οικογένειας μια μέρα του Αυγούστου το 1912 παρακολουθώντας όλες τις ψυχολογικές μεταπτώσεις και τις συγκρούσεις που συμβαίνουν μεταξύ τους. Η σημερινή ψυχαναλυτική τάση έχει εστιάσει την ανάλυση πάνω στην οικογένεια και το έργο αυτό προσφέρει τη δυνατότητα στο θεατή να σκεφτεί κι ίσως να προβληματιστεί πάνω στις αναλογίες που υπάρχουν μεταξύ της οικογένειας Τζέιμς και Μαίρης Τάϋρον με κάποια σημερινή. Ο Ο’Νηλ όπως κι Τενεσί Ουίλαμς πιστεύουν ότι ‘’όποια αυταπάτη μπορείς να αρπάξεις από τη ζωή σε μια τέτοια σκληρή κοινωνία, άρπαξέ την..’ ’γι’ αυτό και τα έργα τους βρίσκουν απήχηση στον κόσμο που δεν θέλει να βλέπει την ζοφερή πραγματικότητα. Θέλω να σημειώσω την απόλυτη προσήλωση των θεατών στις παραστάσεις που έχουμε ήδη δώσει ως τώρα, τεκμηριώνοντας ότι το έργο αφορά την ελληνική οικογένεια και μάλιστα πολύ.
Ποσό έχει πληγεί ο χώρος του θεάτρου από την πανδημία του κοροναϊού;
Όπως όλοι οι επαγγελματικοί κλάδοι έτσι και το θέατρο από τον Μάρτιο του ’20 έχει πληγεί, γιατί το θέατρο ως ζωντανή τέχνη απαιτεί την παρουσία των θεατών αλλιώς δεν υφίσταται κι η λύση του live streaming -εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων- φάνηκε να μην καλύπτει την μέθεξη που μπορεί να σου μεταδώσει μια παράσταση που συμβαίνει ’’τώρα μπροστά σου’’. Θεωρώ ότι τα μικρά θέατρα έχουν πληγεί περισσότερο κι αν συνεχίσει η ίδια κατάσταση θα πρέπει να δοθεί μεγάλη μάχη για να αποτραπεί ο αφανισμός τους και σ’αυτό η πολιτεία θα πρέπει να σταθεί αρωγός γιατί σ’ αυτά τα θέατρα – τσέπης οι καλλιτέχνες πειραματίζονται ανοίγοντας νέους δρόμους στην τέχνη του θεάτρου. Το καλοκαίρι προσφέρθηκε με τις περιοδείες κι ας ελπίσουμε ότι το φθινόπωρο θα βρει ξανά όλους τους ηθοποιούς- σκηνοθέτες και τεχνικούς δημιουργικά μέσα στα θέατρα
«Ταξίδι μιας Μεγάλης Μέρας μέσα στη Νύχτα»
Ευγένιος Ο' Νηλ
Σκηνοθεσία: Θανάσης Σαράντος
Νύχτα, ομίχλη, ουίσκι… Η Μαίρη, ο Τάϊρον, ο Τζέϊμυ, κι ο Έντμοντ… και οι χαμένες ελπίδες τους, εγκιβωτισμένες σε ένα σπίτι φτιαγμένο με τα πιο πρόχειρα υλικά γεμάτο ανασφάλεια, πασχίζουν για την ένωση οίκου και γένους στην παραλιακή εξοχή… σαν κύματα τα άπιαστα όνειρα μιας ζωής νοτίζουν το πρόσωπό τους.
Κάτω από τα ρούχα εποχής, αρρωστημένοι ψυχισμοί σε δρύινο τραπέζι, θολώνουν τα ποτήρια καθώς αλληλοσυγκρούονται προπόσεις.. υπέρ υγείας.
Ο επικίνδυνος εθισμός στο ψέμα της μορφίνης, κόβει σαν γυαλί και φέρνει στην επιφάνεια της περιεκτικής οικογενειακής τραγωδίας των Τάϊρον, την αλήθεια της ζωής και των εμπειριών τους, ξεπηδώντας μία προς μία απ’ τις σελίδες των καλοστοιβαγμένων θεμάτων της βιβλιοθήκης.
Μαζί τους και οι αλλεπάλληλες υπερβάσεις πηγαινοέρχονται στις άωρες ώρες της μίας μόνο μέρας, πότε στο θολωμένο τζάμι και πότε στο πάτωμα, σωριάζοντας ανατροπές σα νότες σε ξεχασμένο, ξεκούρδιστο πιάνο…
Το «Ταξίδι μιας Μεγάλης Μέρας μέσα στη Νύχτα», σε σκηνοθεσία Θανάση Σαράντου, με την Βέρα Κρούσκα και τον Πέρη Μιχαηλίδη (σε αντικατάσταση του Τάκη Χρυσικάκου μετά την συνθήκη της υγείας του), τον Θανάση Σαράντο, τον Χρήστο Διαμαντούδη και την Σταυριάνα Παπαδάκη, ξεκινά…
Και ο πόνος του συγγραφέα φαντάζει πιο πραγματικός από εκείνον των ηρώων του.
Πρόκειται για την κορυφαία στιγμή της αλήθειας του βραβευμένου με Πούλιτζερ για το έργο του, Ευγένιου Ο' Νηλ.
«Μόνο το παραλήρημα ταιριάζει σε μας, τα παιδιά της ομίχλης».
Με ευφράδεια ποιητή, το αυτοβιογραφικό του ταξίδι μετατρέπεται σε λόγο ύπαρξης. Ο Ο’ Νηλ, καταπιάνεται με τη συγγραφή του ακόμη απ’ την αρχή της σταδιοδρομίας του. Σύμφωνα με την σύζυγό του, αφιέρωνε ατέλειωτες ώρες αξημέρωτα με προσήλωση. Όσο προχωρούσε την ιστορία τόσο τον βασάνιζε ώσπου στο τέλος της μέρας εμφανίζονταν καταρρακωμένος, κλαίγοντας, με κατακόκκινα μάτια και γηραιότερος κατά δεκαετίες.
«Αν πρόκειται να δημιουργηθεί ζωή, πρέπει να αναπτυχθεί μέσα από τα απλά συστατικά, σ' αυτόν τον περιορισμένο χώρο», υποδείκνυε στις οδηγίες για τα ανεβάσματα του έργου, που μάλιστα ρητά απαγόρευσε να συμβούν ενόσω βρίσκονταν εν ζωή.
Η διχασμένη ανθρώπινη ύπαρξη, με αμεσότητα, κι αλήθεια, σαφήνεια στον χρονοχώρο και σωρεία μεταπτώσεων, δε χρειάζεται σκηνικά αντικείμενα για να αναδειχθεί, μήτε προσωπεία. Αρκεί η ψυχοφθορά της περιπέτειας των χαρακτήρων της οικογένειας Τάϊρον.
Σκηνοθετικό σημείωμα Θανάση Σαράντου:
Πόσο μπορεί να μας αφορά το 2021 εν μέσω παγκόσμιας πανδημίας, μια ιστορία που διαδραματίζεται σ’ ένα εξοχικό του Κονέκτικατ της Αμερικής σε διάστημα 16 περίπου ωρών, μέσα σε μια Αυγουστιάτικη ημέρα το μακρινό 1912;
Ο Αμερικανός συγγραφέας Ευγένιος Ο’ Νηλ μας παραδίδει το 1941 το αριστουργηματικό του έργο «Ταξίδι μιας Μεγάλης Μέρας μέσα στη Νύχτα».
Ένα αυτοβιογραφικό ταξίδι, μια προσωπική και επίπονη καταγραφή για το παρελθόν της δικής του οικογένειας, γραμμένη με «δάκρυα και αίμα» όπως ο ίδιος αναφέρει.
Η συναρπαστική ιστορία των Ιρλανδών Τάϊρον όμως, θα μπορούσε να είναι και η ιστορία της κάθε οικογένειας, σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο που τολμά να έρθει αντιμέτωπη με ότι κρύβει η ομίχλη της καθημερινότητας.
Μύχια συναισθήματα που αποκαλύπτονται, πληγές του παρελθόντος που δεν έχουν ποτέ επουλωθεί. Αυτή η εμμονική αναμέτρηση με το παρελθόν είναι ίσως και το κύριο χαρακτηριστικό του έργου. «Το παρελθόν είναι το παρόν, είναι το μέλλον», αναφωνεί η Μαίρη Τάϊρον, η κεντρική ηρωίδα του έργου.
Ένα πραγματικά μαγικό έργο, μια «τραγωδία δωματίου» με καταιγιστική εσωτερική δράση, αφού σε μια μόνο σελίδα του μπορεί να χωρέσουν τα συναισθήματα του μίσους, της αγάπης, της συγχώρεσης, του θυμού, της ενοχής, του πόθου, της λύπης και της απογοήτευσης. Και όλα αυτά συμβαίνουν καθώς η ομίχλη του παρελθόντος και των εξαρτήσεων τυλίγει ασφυκτικά και τους τέσσερις βασικούς χαρακτήρες του έργου. Δύο γονείς που δεν ανέλαβαν ποτέ ουσιαστικά την ευθύνη για τα παιδιά τους. Δύο αδέρφια που αναγκάστηκαν να αναλάβουν από τα παιδικά τους χρόνια τον ρόλο της μητέρας και του πατέρα στην οικογένεια. Ανεκπλήρωτα όνειρα που στοιχειώνουν το παρόν και των τεσσάρων.
Στο τέλος, οι ήρωες εγκλωβισμένοι και μετέωροι συνεχίζουν να ελπίζουν, συγχωρούν έστω αν και ποτέ δεν ξεχνούν, ένοχοι αλλά ταυτόχρονα αθώοι. Η ανθρώπινη περιπέτεια σε όλο το μεγαλείο της, ένας ύμνος στην αγάπη που τελικά επικρατεί και λυτρώνει.
Βέρα Κρούσκα:
«Είναι ένα υπέροχο, δύσκολο όμως πολύ έργο. Είναι απίστευτα ρεαλιστικό, δεν έχει καμία αλληγορία κι αυτό το κάνει ακόμη πιο απαιτητικό και άρα ενδιαφέρον. Νομίζω πως πρόκειται για έναν απ’ τους δυσκολότερους ρόλους που κλήθηκα να υποστηρίξω».
Πέρης Μιχαηλίδης:
«Είναι ένας «ρόλος -βουνό» για κάθε ηθοποιό, που αυτόματα καλείται να αναμετρηθεί στα όρια της αυτοψυχανάλυσης με δικά του βιώματα. Όσο για το έργο κρύβει επικαιρότητα, αφού και σήμερα οικογένειες έρχονται αντιμέτωπες μ’ αντίστοιχα - αν και όχι ίδιας έκτασης - προβλήματα. Ο κόσμος θα ταυτιστεί…»
Χρήστος Διαμαντούδης:
«…ο Σαράντος θεωρώ πως προσπαθεί να μπήξει το μαχαίρι στο κόκκαλο φθάνοντας στο μεδούλι της οικογένειας. Θέλει να βγάλει αλήθειες στη σκηνή, να αγγίξει τη ρίζα των ανθρωπίνων σχέσεων και της περιπέτειας των χαρακτήρων. Όσο για εμας, ζητούμενό του είναι να μην νιώθουμε ότι παίζουμε αλλά ότι είμαστε…»
Σταυριάνα Παπαδάκη:
«…αφελής, συμπονετική, μοναχική, με τσαγανό και ευαισθησία, φλύαρη κι ανυπόμονη, η ιρλανδή μετανάστρια Καθλίν με τις φωναχτές σκέψεις, υπηρετώντας το βαρύ τοπίο στο εξοχικό των Τάϊρον, είναι η μόνη υγιής, φωτεινή και κάποτε κωμική πινελιά του έργου»
Ταυτότητα Παραγωγής:
Απόδοση: Νίκος Γκάτσος
Σκηνοθεσία- Δραματουργική επεξεργασία: Θανάσης Σαράντος
Σκηνικά: Άση Δημητρολοπούλου
Κοστούμια: Μπιάνκα Νικολαρεϊζη
Μουσική: Κώστας Ευαγγελίδης
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Επιμέλεια Βίντεο: Άντα Λιάκου
Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτης Γκιζώτης, Γιάννης Γκρέζιος
Δραματουργική συνεργασία: Μάρκος Τσούμας
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Δανάη Πανά
Οργάνωση παραγωγής: Εύα Κουμανδράκη
Οδηγός σκηνής: Καλλιόπη Παπαθανασίου
Φωτογράφιση παράστασης: Τάσος Θώμογλου
Σχεδιασμός αφίσας: Σιμώνη Γρηγορουδη
Διανομή (κατά σειρά εμφάνισης):
Πέρης Μιχαηλίδης /Τάκης Χρυσικάκος, διπλή διανομή (Τζέιμς Τάιρον)
Βέρα Κρούσκα (Μαίρη Κάβαν Τάιρον)
Θανάσης Σαράντος (Τζέιμς Τάιρον Τζούνιορ)
Χρήστος Διαμαντούδης (Έντμοντ Τάιρον)
Σταυριάνα Παπαδάκη (Κάθλιν)
